چکيده ي يک مقاله ،فشرده ي يک مقاله است که آن را با حداقل کلمات ممکن معرفي مي کند .چکيده ها عمدتاً بردو نوعند :تمام نما و راهنما :نوع معمول در مجلات ،چکيده ي تمام نماست که کامل تر و دقيق تر است .چکيده با ديگر انواع نوشتار تفاوت دارد و نوشتن يک چکيده ي خوب مستلزم آموزش و تمرين است .
مقاله ي حاضر سعي دارد با نگاهي به تاريخچه چکيده نويسي و تعاريف و انوع چکيده ،خواننده را به اهميت چکيده و چکيده نويسي واقف سازد و فرآيندي عملي را براي نوشتن يک چکيده ي مؤثر معرفي کند

براي نويسنده اي که مقاله اي را مي نگارد ،نوشتن چکيده اي براي آن مقاله ،به نظر کاري ساده و پيش پا افتاده مي نمايد .متأسفانه برخي نويسندگان مقالات ،توجه لازم را به اهميت چکيده نداشته ،براي نوشتن آن وقت لازم را مصروف نمي دارند و هنگام ارائه مقاله به مجله ،صرفاً براي رفع تکليف ،چند جمله اي را بدون صرف وقت لازم به روي کاغذ مي آورند ؛در حالي که ،چکيده يک مقاله ،معرف مقاله و نويسنده ي مقاله است .در دنياي امروز که با انفجار اطلاعات مواجه ايم ،خواننده ،محقق ناچار به گزيده خواني است و در اين راه قطعاً ابتدا چکيده را مي خواند و سپس تصميم مي گيرد اصل مقاله را بخواند يا نخواند ؛لذا لازم است نويسنده توجه کافي به نوشتن چکيده مبذول دارد و در صورت نياز،براي اين کار آموزش ببيند و به تمرين بپردازد زيرا که چکيده نويسي با نگارش معمولي فرق دارد و مستلزم آموزش و يادگيري است (مهدوي 1367).مقاله ي حاضر سعي دارد با نگاهي کلي به چکيده نويسي ،ويژگي هاي يک چکيده ي خوب را بر شمرد و رهنمودهايي عملي براي نوشتن يک چکيده خوب را در اختيار خواننده بگذارد .

تاريخچه ي چکيده نويسي

چکيده نويسي تاريخي ديرينه دارد .در بين النهرين استادي به خط ميخي متعلق به هزاره دوم قبل از ميلاد کشف شده که مطالبي شبيه چکيده همراه آنها بوده است (ويتي 1973).براي دستيابي به مدارک متعدد موجود در کتابخانه ي بزرگ اسکندر ،افرادي هميشه به کار چکيده نويسي مشغول بودند .سلاطين و دولتمردان نيز از دير باز از چکيده هايي که منشيان آنها از گزارش هاي مفصل ارسالي تهيه مي کردند ،بهره مي بردند (مهدوي 1367).
اولين نشريه ادواري چکيده در سال 1665ميلادي در پاريس با عنوان Le journal des Scavansبه چاپ رسيد .مجلات چکيده در اوايل قرن هجدهم در آلمان و در اواسط همين قرن در انگلستان نيز به تدريج ظاهرگشتند .در قرن بيستم ،با افزايش سريع تعداد مقالات و تخصصي شدن مطالب و نيزالکترونيکي شدن ذخيره سازي و بازيابي اطلاعات ،چکيده نويسي بسيار گسترده شد .
چکيده نويسي در ايران به شيوه ي نسبتاً نظام يافته ي آن ،براي نخستين بار در مرکز اسناد و مدارک علمي ،مؤسسه تحقيقات و برنامه ريزي آموزشي انجام شد .نخستين مجله ي چکيده در ايران ،در زمستان 1348در زمينه علوم و علوم اجتماعي توسط همين مرکز منتشر شد .چاپ اين نشريه تا سال 1350به طور پيوسته و بعد از آن تا سال 1358به صورت پراکنده ادامه يافت و سپس متوقف شد .
گر چه در سالهاي اخير نشريه اي ادواري که مختص انتشار چکيده باشد وجود نداشته ،اما همراهي هر مقاله با چکيده آن در مجلات امري عادي گشته است و عموم مجلات تخصصي علاوه بر ارائه چکيده ي هر مقاله درابتداي آن ،ترجمه ي چکيده ها را به زبان انگليسي يا زباني ديگر -بر اساس زبان مخاطب دوم -به خواننده ارائه مي دهند :نکته قابل توجه اين است که اغلب مجلات ،يکي ازشروط پذيرش مقاله را ارائه چکيده و ترجمه ي آن مي دانند .بر اين اساس ،آشنايي با مهارت چکيده نويسي براي محقق ،نويسنده امروز امري اجتناب ناپذير است .

تفاوت چکيده و خلاصه

گر چه ممکن است و خلاصه را به طور کلي در فارسي يکي بدانيم ،اما براي بيان آنچه رد انگليسي abstractخوانده مي شود ،کلمه ي چکيده ازهرکلمه ي ديگري که در اين زمينه تصور شود بهتر است و البته امروزه در مجلات تخصصي ،چکيده معادل abstractشمرده شده ،از خلاصه متمايز مي گردد .
مساوات(1364)در مقاله خود با عنوان "نکاتي چند درباره چکيده و چکيده نويسي" به تفصيل در اين مورد سخن گفته است .در اينجا به برخي از نکات آن اشاره مي کنيم :
*خلاصه گاه به معناي مباني است .خلاصه ي يک موضوع ،يعني بيان کليات آن موضوع و حذف جزئيات آن ؛در حالي که گاه چکيده ،ذکر جزئيات يک مدرک علمي اهميتي خاص دارد .
*درخلاصه ،گاه از مهمترين مباحث صرف نظر مي کنند ،اما در چکيده ملزم هستيم که حتماً مهمترين مباحث را منعکس کنيم .
*خلاصه کردن يعني مطلب با مدرکي را براي گروههايي که از لحاظ سني ،ذهني ،علمي و يا فرهنگي در شرايط معيني هستند قابل استفاده کنيم .ولي چکيده براي سهولت در انتخاب و جستجوي مطالب است .
*خلاصه ،از يک کتاب ،گزارش ،يکي از دانشها با بخش معيني از معارف بشري صورت مي گيرد در حالي که چکيده به طور عمده ازمقالات صورت مي گيرد.

تعريف چکيده

تعاريف متعددي از چکيده ارائه شده است که در اينجا به برخي از آنها اشاره مي کنيم :
*چکيده خلاصه اي است از قسمتهاي مهم يک مقاله که به طور مختصر و روشن عرضه شود ...(مؤسسه تحقيقات و برنامه ريزي علمي و آموزشي 1348).
*چکيده ي يک نوشتار ،خلاصه اي است که از آن نوشته تهيه مي شود و شامل فشرده تمام مطالب مهم آن يا فشرده قسمتهايي ويژه اي يا فهرستي از محتواي آن نوشته و گاهي شامل فهرست اصطلاحات و واژه هاي کليدي آن است (موحد 1351)
*چکيده خلاصه کوتاهي است از يک کتاب ،جزوه يا مقاله که نکات اصلي آن را ذکر کرده باشد (اعتمادي 1352)
*چکيده عبارت است از شناخت محتوايي يک مقاله يا يک مطلب و معرفي اين محتوا با حداقل کلمات و عبارات ممکن (مساوات 1356).
*چکيده ي يک مدرک ،عبارت است از انتخاب اطلاعات تازه و مفيد در آن وبيان اين اطلاعات به نحوي که از هر جهت ،تا حد امکان از حشو خالي باشد (مساوات1364)
*چکيده شکل فشرده متني بلند است که نکات اصلي متن را برجسته مي سازد و محتوا را بسيار خلاصه توصيف مي کند (کيلبورن 1998).
*چکيده بيان مختصر ولي دقيق محتواي يک سند است (لنکستر 1991).
*چکيده نوعي خاصي از خلاصه سازي است که همراه انواع مختلف مقالات علمي مي آيد (کلارک 2001)

اهداف چکيده نويسي

انگيزه اصلي تهيه چکيده چيست ؟هدف چکيده کمک به خواننده در ارزيابي مدرک و ارتباط بالقوه آن با موضوع يا موضوعات مورد نظر او مي باشد .اين مدرک ممکن است يک گزارش ،مجله ،مقاله ،رساله ،يا کتاب باشد .
مهدوي (1367)اداهف مختلفي را براي چکيده نويسي بر مي شمارد :
*افزايش خدمات آگاهي رساني جاري :افراد تحصيل کرده و دانش پژوه هميشه سعي مي کنند اطلاعات خود را به روز نگه دارند و با توجه به تعداد زياد مقالات منتشر شده ،مطالعه همه مقالات ميسر و ممکن نيست .چکيده ها در اين خصوص نقش مهمي را ايفا مي کنند .
*صرفه جويي در وقت :حجم کم و ساختار منسجم چکيده خواننده را قادر مي سازد مطلب را در وقت کمتر و با سرعت جذب بيشتري مطالعه کند .
*غلبه بر مانع زبان :مقالات علمي به زبانهاي متعددي منتشر مي شوند در حالي که يک محقق ممکن است به يک دو زبان مسلط باشد .چکيده هاي مطبوعات معمولاً به يک زبان بين المللي (معمولاً انگليسي )ترجمه مي شوند و در کنار چکيده زبان اصلي و يا در پايان مقالات ارائه مي گردند .
*سهولت جستجو و انتخاب :
راحت ترين راه انتخاب يک مقاله ،موضوع آن است ولي چون موضوع معمولاً به صورت يک عبارت کوتاه نوشته مي شود ممکن است مبهم باشد .چکيده در عين کوتاهي ،اطلاعات دقيقي را در بر دارد که در انتخاب مؤثراست .

انواع چکيده ها

چکيده را به انواع مختلفي چون تمام نما،راهنما،آميخته ،انتقادي ،تلگرافي،سوگرفته ،مؤلف ،آماري و غيره طبقه بندي کرده اند که در اينجا به رايج ترين انواع چکيده ،يعني چکيده هاي تمام نما و راهنما خواهيم پرداخت .براي درک بهتر اين دو نوع چکيده ،مي توانيد به نمونه ارائه شده در انتهاي مقاله نيز مراجعه کنيد .
الف :چکيده تمام نما (informative)
چکيده ي تمام نما يا جامع به طور کلي بهترين ،کامل ترين و رايج ترين نوع چکيده و از نظر تهيه مشکل ترين آنهاست که سعي دارد تا حد امکان کميت و کيفيت اطلاعات موجود در متن اصلي را ارائه نمايد :يک چکيده ي تمام نما فشرده اي از مباحث اساسي و نتايج بدست آمده را ارائه مي دهد .استفاده از اين نوع چکيده براي تهيه چکيده از مقالات دقيق ،تحقيقي و تخصصي که بر موضوعي واحد متمرکزند توصيه مي شود .اين نوع چکيده معمولاً طولاني تر از انواع ديگر چکيده هاست ولي طول آن از 10% طول کل متن اصلي تجاوز نمي کند .
ب-چکيده راهنما (indicative)
چکيده راهنما بيشتر براي معرفي موضوع متن اصلي به کار مي رود ،صرفاً بر محتواي متن اصلي دلالت دارد و شامل مطالبي کلي درباره متن اصلي است .اين نوع چکيده هدف و روش را معرفي کرده ،ولي معمولاًنتايج را در خود ندارد .براي تهيه چکيده از مقالاتي که موضوعات مختلفي را دربردارند نيز از اين چکيده استفاده مي شود .
معمولاً چکيده راهنما سطحي تر از چکيده تمام نما است و تهيه آن سريعتر وراحت تر است .اين نوع چکيده را توصيفي (descriptive)نيز خوانده اند .طول اين چکيده معمولاً از طول چکيده تمام نما کمتر است (حدود 75تا100کلمه ).

طول چکيده

گر چه نکته مشترک تمامي تعاريفي که از چکيده ارائه شده است تأکيد بر اختصار و کوتاهي آن است ،اما در مورد طول يا حجم چکيده نظرات مختلفي وجود دارد .برخي معتقدند نبايد از 1000واژه تجاوز و برخي ديگر حد نهايي طول چکيده را 250واژه دانسته اند .
برخي صاحب نظران ،طول چکيده را متناسب با طول متن اصلي مي دانند و اصرار بيش از حد برهرچه کوتاه تر کردن چکيده را روا نمي دانند و معتقدند اين امر موجب مي شود چکيده نويس به تعميم و "کلي گويي "بپردازد (مساوات 1364).البته ،در اين صورت نيز ،به لحاظ تأکيد بر اختصار ،تأکيد مي شود که طول چکيده نبايد نهايتاً از يک دهم طول نوشته تجاوز کند .
رويکرد ديگري که به طول چکيده وجود دارد ارتباط بين طول چکيده و نوع چکيده است .مهدوي (1367)طول متوسط چکيده تمام نما را 150تا 250کلمه و طول متوسط راهنما را 75تا150کلمه مي داند .کيلبورن (1998)طول چکيده توصيفي يا راهنما را حداکثر 100و چکيده تمام نما را ده در صد طول مقاله يا کمتر از آن برمي شمارد .لنکستر (1991)،علاوه بر طول متن اصلي و نوع چکيده،به عوامل ديگري نيزچون پيچيدگي موضوع ،تنوع موضوع ،دسترس پذيري ،هزينه و هدف اشاره مي کند .

ويژگي هاي يک چکيده خوب

يک چکيده ،فهرستي از موضوعات مطرح شده در متن مقاله نيست ؛مقدمه هم نيست .چکيده انتخاب جملاتي از متن اصلي و کنار هم چيدن آنها هم نيست .چکيده بايد ويژگيهايي داشته باشد که به برخي از آنها اشاره مي کنيم :
*يک چکيده خوب بايد مختصر ،دقيق و واضح باشد (مهدوي 1367)
*چکيده معمولاً از يک يا دو پاراگراف مستقل و منسجم تشکيل مي شود (کيلبورن 1998،کلارک 2001)
*جمله هاي يک چکيده بايد خبري باشند (موحد و ميرزاده 1353)
*جمله ها بايد ساده باشند .در نوشتن چکيده ،مطلب مورد نظر را بايد آسان و رسا بيان و ازبه کار بردن کلمات پر طمطراق خودداري کرد .بعلاوه ،بايد از پرنويسي و استفاده از صفتهاي غير لازم ،کلمات مترادف و تکراري احتراز کرد (موحد و ميرزاده 1353،کيلبورن 1998)
*جمله هاي يک چکيده بايد تا آنجا که ممکن است کوتاه باشند .جملات بلند ايجاد ابهام مي کنند و وضوح چکيده را خدشه دار مي سازند
*چکيده بايد شامل کليد واژه ها و اصطلاحات فني و علمي متن اصلي باشد .اين کار،درک محتواي چکيده را براي متخصصان و تهيه فهرست موضوعي را براي مجلات چکيده تسهيل مي کند و از آنجايي که امروزه ،خيره سازي و بازيابي اطلاعات به صورت الکترونيکي است ،استفاده از کليد واژه ها به جستجوگر کمک مي کند سريعتر به موضوع مورد نظر خود برسد (موحد و ميرزاده 1353،کيلبورن1998،شامپاين 2005)
*يک چکيده ابداً اطلاعات جديدي ارائه نمي دهد بلکه صرفاً خلاصه مقاله است (کيلبورن 1998،پراکتر 2006)

ساختار يا محتواي يک چکيده

ساختار يک چکيده و يا به بياني ديگر بخشهاي مختلف يک چکيده تا حد زيادي به نوع متن اصلي وابسته است .بخشهاي اصلي يک چکيده عبارتند از :
*معرفي موضوع يا ارائه پيش زمينه در يک يا دو جمله
*ارائه هدف دريک يا دو جمله
*طرح يافته هاي اصلي در يک دو جمله
*ارائه مهمترين نتيجه در يک جمله (شامپاين 2005،هيوز 2005)
پراکتور (2005)اظهار مي دارد خواننده يک چکيده تمام نما بايد بعد از خواندن چکيده بتواند به آساني به سؤالات زير پاسخ دهد :
*چرا اين تحقيق را انجام داده ايد ؟
*چه کارکرده ايد ؟
*به چه يافته هايي رسيده ايد ؟
*کاربرد اين يافته ها چيست ؟

فرايند تهيه يک چکيده

اغلب مجلات در ابتداي مجله در بخش پذيرش مقالات به معيارهاي مورد نظر خود از يک چکيده نيز اشاره مي کنند .بهتر است قبل از آغاز چکيده نويسي اين معيارها مطالعه شده ،مورد توجه قرار گيرد .
1.متن مقاله را با قصد چکيده نويسي دوباره بخوانيد و
*به دنبال رئوس اطلاعات ارائه شده در مقاله باشيد و آنها رابه شکلي برجسته کنيد (مثلاً با ماژيک فسفري آنها را مشخص کنيد يا شروع وپايان آن را پرانتز بگذاريد ).
*اگرخودتان نويسنده مقاله نيستيد ،براي شروع ،به سراغ مقدمه و نتيجه برويد چون اين دو قسمت بر نکات اصلي تأکيد دارند.
*حتي الامکان اين اطلاعات را به شکل يک سياهه ي منظم بنويسيد .براي اين کار مي توانيد ازعنوان ها و زيرعنوان ها نيز استفاده کنيد.
*فهرستي ازکليد واژه هاي متن اصلي تهيه کنيد.
2.بدون نگاه کردن به متن اصلي ،اطلاعات بدست آمده از متن را به صورت يک پاراگراف منسجم پيش نويس کنيد و در انجام اين کار :
*صرفاً جملات کليدي متن مقاله را رو نويسي نکنيد.
*متکي به شيوه جمله بندي و واژگان متن اصلي نباشيد ،اطلاعات را بابياني جديد و با استفاده از جملات جديدي بنويسيد.
*تربيت ارائه اطلاعات رادر متن اصلي دنبال کنيد و سعي کنيد حتي الامکان تمامي کليد واژه ها را در چکيده بگنجانيد .
3-پيش نويس خود را بازبيني کنيد ،بازبيني کنيد ،و بازهم بازبيني کنيد و
*اشکالات موجود در نظم (organization)چکيده را تصحيح کنيد .
*از صحت ربط دهنده هاي دستوري اطمينان حاصل کنيد .
*اطلاعات زائد را حذف کنيد .
*اطلاعات مهم جا افتاده را اضافه کنيد .
واژه هاي زائد و ترکيبات طولاني را حذف کنيد .سعي کنيد در بيان منظور خود ،از حداقل واژه هاي ممکن استفاده کنيد .
*اشکالات دستوري ،املايي و سجاوندي را تصحيح کنيد.
4-متن نهايي چکيده را دوباره بخوانيد و حتي الامکان از دوستي کارشناس بخواهيد آن را بخواند و چنانچه نواقصي را مشاهده مي کند ،صادقانه آنها را به شما يادآور شود.

نتيجه گيري

چکيده نويسي به دليل ويژگيهاي آن از اهميت بسياري برخورداراست و نويسندگان مقالات لازم است علاوه بر توجه به ضرورت و اهميت آن ،با چکيده نويسي آشنا بوده ،در صورت نياز به آموزش و تمرين بپردازند ونوشتن يک چکيده خوب و مؤثر،کاري دشوار ولي ممکن است .
براي نمونه يک مقاله همراه با چکيده تمام نما و راهنماي آن ارائه مي گردد (نقل از نشريه فني مرکز اسناد علمي ،دوره سوم ،شماره يک و دو 1353،ص36-29)

منبع:نشريه پايگاه نور ،شماره 12

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: